Οι φυσικές τυρφώνες (μίρες) είναι μοναδικά οικοσυστήματα που φιλοξενούν πολλά εξαιρετικά
προσαρμοσμένα, σπάνια και απειλούμενα είδη, που δεν υπάρχουν πουθενά αλλού. Σε παγκόσμιο επίπεδο,
Οι τυρφώνες ρυθμίζουν το κλίμα αποθηκεύοντας τεράστιες ποσότητες άνθρακα.
Περιφερειακά, επηρεάζουν την υδρολογία, διασφαλίζουν την πρόληψη των πλημμυρών και λειτουργούν ως προστατευτικά κατά της ρύπανσης. Οι τυρφώνες είναι επίσης αρχεία του παρελθόν, τεκμηριώνοντας πολύτιμες πληροφορίες για τη βιοποικιλότητα, το κλίμα και ρύπανσης στα στρωματοποιημένα στρώματα τύρφης τους. Και για αιώνες, οι άνθρωποι εξαρτιόταν από τυρφώνες για νερό, τροφή, καύσιμα και αναψυχή.
Από το Πανεπιστήμιο Πατρών και του τμήματος Τμήμα ΓεωλογίαςΠανεπιστημιούπολης Ρίον μπορούμε να μάθουμε τα ακόλουθα:
Η τύρφη είναι ένα χαλαρό, οργανογενές (οργανικής προέλευσης) και οργανικό (οργανικής σύστασης) καύσιμο ίζημα, που σχηματίζεται με συσσώρευση περισσότερο ή λιγότερο αποσυντεθειμένων και χουμιωμένων φυτικών συστατικών στα έλη και σε συνθήκες έλλειψης ατμοσφαιρικού αέρα. Ο σχηματισμός και η απόθεση τύρφης αναφέρονται ως τυρφογένεση. Σε φυσική κατάσταση η περιεκτικότητα της τύρφης σε νερό είναι >75% κ.β. και σε ανόργανα συστατικά <50% κ.β. (στην ξηρή μάζα). Η τύρφη αποτελεί το αρχικό ίζημα, από το οποίο προέρχονται όλοι οι άλλοι γαιάνθρακες.
Έλος είναι εδαφική έκταση, στην οποία μόνιμα λιμνάζουν αβαθή νερά. Έλη σχηματίζονται συνήθως εκεί, όπου συρρέουν όμβρια, πηγαία ή επιφανειακά νερά και εμποδίζεται η απορροή τους από γεωμορφολογικούς κυρίως παράγοντες. Για να σχηματιστεί ένα έλος, πρέπει να ισχύει η γενική σχέση: Ε+ Β³ ΕΑ + Κ + ΕΔ, όπου Ε: η ποσότητα επιφανειακού νερού που κατ’ έτος εισρέει στο έλος, Β: η ποσότητα των ετήσιων μετεωρικών κατακρημνισμάτων, ΕΑ: η ποσότητα που κατ’ έτος απορρέει επιφανειακά από το έλος, Κ: η ποσότητα νερού που κατ’ έτος κατεισδύει, ΕΔ: η ποσότητα που εξατμίζεται και διαπνέεται στην ατμόσφαιρα μέσα σε ένα έτος. Η διαφορά μεταξύ των μελών της ανισότητας δίνει την ποσότητα νερού που συγκρατείται στο έλος κάθε χρόνο.
Στα έλη αναπτύσσεται πλούσια βλάστηση, που διακρίνεται σε ελόβια και υδρόβια. Τα ελόβια φυτά αναπτύσσονται στα μέρη του έλους, στα οποία η στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα είναι κοντά στην εδαφική επιφάνεια (λίγο πιο πάνω ή λίγο πιο κάτω από αυτήν), ενώ σε πιο βαθιά νερά ευδοκιμούν τα υδρόβια φυτά. Από τα ελόβια κι εν μέρει τα υδρόβια φυτά και τα υπολείμματά τους προέρχονται τα φυτικά συστατικά, που συνιστούν την τύρφη.
Ελος, στο οποίο έχει αποτεθεί τύρφη ή ακολουθία στρωμάτων τύρφης με ενδεχόμενη συμμετοχή και άλλων οργανικών ιζημάτων, συνολικού πάχους τουλάχιστον 30 cm, καλείται τυρφώνας.
Ανάλογα με τη μορφολογία και γενικά τον τρόπο σχηματισμού τους - τα έλη και κατ' επέκταση και - οι τυρφώνες διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες:
χαμηλοί ή κατω-τυρφώνες, που σχηματίζονται σε τοπογραφικά χαμηλές περιοχές, όπου συγκεντρώνονται και λιμνάζουν νερά. Επειδή η γένεσή τους εξαρτάται από την τοπογραφία, λέγονται και τοπογενείς. Η τροφοδοσία τους γίνεται με επιφανειακά και υπόγεια νερά, πλούσια σε ανόργανα, θρεπτικά για τα φυτά συστατικά, γι' αυτό χαρακτηρίζονται ευτροφικοί.
υψηλοί ή ανω-τυρφώνες, των οποίων η επιφάνεια βρίσκεται υψηλότερα από τη μέση εδαφική στάθμη της γύρω περιοχής. Η τροφοδοσία τους γίνεται αποκλειστικά με μετεωρικά κατακρημνίσματα, γι' αυτό και καλούνται ομβρογενείς ή ομβροτροφικοί. Λόγω της χαμηλής περιεκτικότητας των μετεωρικών κατακρημνισμάτων σε θρεπτικά συστατικά, χαρακτηρίζονται ολιγοτροφικοί και διαθέτουν βλάστηση πενιχρή από πλευράς ειδών. Στις εύκρατες περιοχές η βλάστηση αποτελείται κυρίως από βρυόφυτα με κύριους εκπροσώπους τα σφάγνα.
ενδιάμεσοι ή μεταβατικοί τυρφώνες αναπτύσσονται συνήθως στις όχθες δυστροφικών λιμνών ή στο τελευταίο στάδιο της εξέλιξης ενός τοπογενούς τυρφώνα, που λόγω ευνοϊκών κλιματικών συνθηκών μετατρέπεται σταδιακά σε ομβρογενή. Οι οικολογικές συνθήκες, η βλάστηση, οι αποθέσεις κλπ. διαθέτουν χαρακτηριστικά και των δύο άλλων τύπων. Η έκταση, το πάχος και η σημασία τους είναι πολύ περιορισμένες.
Από το pdf του γραφείου ενημέρωσης της Ε.Ε. πληροφορούμαστε τα εξής:
μετατράπηκαν με λίγα μόνο από αυτά προς το παρόν σε καλή οικολογική κατάσταση.
Παρά την υψηλή περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική σημασία τους, σε συνδυασμό με
τις δυνατότητές τους να βοηθήσουν τις παγκόσμιες προσπάθειες για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, η υποβάθμιση των τυρφώνων συνεχίζεται.
τις δυνατότητές τους να βοηθήσουν τις παγκόσμιες προσπάθειες για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, η υποβάθμιση των τυρφώνων συνεχίζεται.
Έχουν ενταχθεί στις πολιτικές της ΕΕ για τη διατήρηση και τη διαχείριση της αποκατάστασης της φύσης.
Η Οδηγία της ΕΕ για τους Οικοτόπους και το δίκτυο Natura 2000 των προστατευόμενων
οι περιοχές διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο για την προστασία των τυρφώνων, όπως και το LIFE
πρόγραμμα, το οποίο έχει χρηματοδοτήσει πολυάριθμα έργα αποκατάστασης και διατήρησης τυρφώνων.
Ένας φυσικός τυρφώνας είναι ένα υγροτοπικό οικοσύστημα στο οποίο υπάρχει οργανική ύλη όπου η παραγωγή υπερβαίνει την αποσύνθεσή της. Υπό συνθήκες ο σχεδόν
μόνιμος κορεσμός νερού και έλλειψη οξυγόνου, με τα νεκρά φυτά και
τα βρύα να συσσωρεύονται ως τύρφη.
• Οι τυρφώνες ταξινομούνται γενικά ως τυρφώνες και φράχτες. Τα έλη ταΐζονται
κυρίως από τη βροχή και το χιόνι, ενώ οι φράχτες αναπτύσσονται σε κοιλώματα τοπίων και τροφοδοτούνται με επιφανειακά ή/και υπόγεια νερά.
• Οι τυρφώνες βρίσκονται σε όλο τον κόσμο. Παρά το γεγονός ότι καλύπτει μόλις το 3% των
στην επιφάνεια του κόσμου, αποθηκεύουν σχεδόν το 30% του συνόλου του άνθρακα του εδάφους
Μόνο στην Ευρώπη, οι τυρφώνες αποθηκεύουν πέντε φορές περισσότερο άνθρακα από τα δάση.
• Οι τυρφώνες απαντώνται σε όλη την Ευρώπη, αλλά βρίσκονται κυρίως σε
Fennoscandia και στην Βαλτική. Σχεδόν το ένα τρίτο των τυρφώνων
βρίσκεται στη Φινλανδία και περισσότερο από το ένα τέταρτο στη Σουηδία. Μεγάλο
τυρφώνες μπορούν ωστόσο να βρεθούν επίσης στο Βέλγιο, την Εσθονία, τη Γαλλία,
Γερμανία, Ιρλανδία, Λετονία, Λιθουανία, Ολλανδία, Νορβηγία,
την Πολωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
• Η συνολική έκταση όλων των τυρφώνων στην Ευρώπη καλύπτει περίπου 594 000
km2
, εκ των οποίων το 54% είναι φυσικοί τυρφώνες.
Στα κράτη μέλη της Ε.Ε (ΕΕ27), η συνολική έκταση τυρφώνων είναι 268 000 km2
, εκ των οποίων το 51% είναι φυσικές τυρφώνες.
Η κατανόηση αυτών των αλληλεπιδράσεων είναι το κλειδί για τη διατήρησή τους
και βιώσιμη αποκατάσταση.
• Οι τυρφώνες έχουν μετατραπεί εδώ και αιώνες σε γεωργική γη
ή δάσος μέσω αποστράγγισης και λίπανσης, προκαλώντας μια δραματική
αλλαγή στο οικοσύστημα. Επιπλέον, στα τέλη του 19ου αιώνα,
η μεγάλης κλίμακας εξόρυξη τύρφης ξεκίνησε αρχικά για καύσιμα και αργότερα για κηπουρικούς σκοπούς. Αυτή η υποβάθμιση των τυρφώνων συνεχίζεται σήμερα.
• Οι υποβαθμισμένες, στραγγισμένες και καλλιεργημένες τυρφώνες απελευθερώνουν τεράστιες ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Μετά την Ινδονησία, η Ε.Ε
είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εκπομπός εκπομπών από στραγγισμένα οργανικά
εδάφη παγκοσμίως.
• Στην Ευρώπη, τα στρώματα τύρφης μεγαλώνουν μόνο 1-2 χιλιοστά το χρόνο, που σημαίνει ότι χρειάζονται χιλιάδες χρόνια για να αναπτυχθούν οι τυρφώνες. Ομοίως, τα υποβαθμισμένα λάσπώδη οικοσυστήματα, ειδικά ανυψωμένα έλη και βάλτοι, αντιδρούν πολύ αργά στα μέτρα αποκατάστασης. Εάν τέτοια μέτρα είναι επιτυχεί, μπορεί να χρειαστούν αρκετές δεκαετίες για το οικοσύστημα
Στις 20 Μαΐου 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε τη νέα ΕΕ 2030 στρατηγική για τη βιοποικιλότητα. Η στρατηγική είναι μια ολοκληρωμένη, φιλόδοξη και μακροπρόθεσμο σχέδιο με στόχο να θέσει τη φύση της Ευρώπης σε τροχιά ανάκαμψης με οφέλη για τους ανθρώπους, το κλίμα και τον πλανήτη.
Έχοντας υψηλή αξία βιοποικιλότητας και είναι φυσικοί καταβόθρες άνθρακα, τυρφώνες
τα οικοσυστήματα περιλαμβάνονται στη στρατηγική, η οποία απαιτεί την αποκατάστασή τους
και αυστηρή προστασία.
Από τη δημιουργία του το 1992, το Πρόγραμμα LIFE διαδραμάτισε πολύ σημαντικό ρόλο για τους τυρφώνες στην Ευρώπη. Μέχρι στιγμής 363 έργα προς συντήρηση και η αποκατάσταση τυρφώνων έχει συγχρηματοδοτηθεί από το LIFE, στοχεύοντας στους 13 τύπους οικοτόπων με ανυψωμένους τυρφώνες, λάσπες, φράχτες και δασικές εκτάσεις.
Το 28% από αυτά τα έργα επικεντρώνονται κυρίως σε τυρφώνες, ενώ άλλα περιλαμβάνουν την αποκατάσταση τυρφώνων και τους σχετικούς οικοτόπους ως μέρος μιας ευρύτερης προσέγγισης του τοπίου.
Οι κοινώς εφαρμοζόμενες ενέργειες αποκατάστασης επικεντρώνονται στην επαναδιαβροχή μέσω μπλοκαρίσματος εκροή σε αποχετευτικές τάφρους, τοποθέτηση δεσμών, αφαίρεση αναχωμάτων και κατακερματισμός υποδομών. Άλλες ενέργειες περιλαμβάνουν τη διακοπή της άντλησης
πολντέρ, αφαίρεση κορυφαίας λείας και εξάλειψη δασικών εκτάσεων για μείωση
δέντρα που ανταγωνίζονται την τύρφη που σχηματίζουν βλάστηση.
Biodiversity strategy for 2030
Κουρτέσης Ιωάννης
Τεχνικός Δασικής Προστασίας - Εθελοντής Πυροσβέστης
02/02/2022 - Μαραθώνας
